به گزارش بیداربورس بخش‌های مختلف این صنعت شامل اکتشاف و استخراج نفت، پالایش نفت خام و میعانات گازی و حمل و نقل مواد هیدروکربوری است. بخش پالایش نفت خام یکی از بخش‌های مهم صنعت نفت است. چراکه در صورت نبود آن، استفاده چندانی از نفت خام نمیتوان کرد. بیشترین محصولاتی که این صنعت تولید می کند، بنزین، گازوئیل، نفت سفید، سوخت جت، نفت کوره و مواد خام دیگر است، که به عنوان سوخت و ماده اولیه صنایعی مانند تولید فرآورده های شیمیایی (از جمله محصولات دارویی، حلال‌ها، کودهای شیمیایی، آفت‌کش‌ها و پلاستیک) صنعت حمل و نقل، خودروسازی و ... محسوب می شود.

*بازیگران اصلی نفتی

سالانه ذخایر نفت خام در مناطق مختلف دنیا ۱، ۴۹۸ میلیارد بشکه بود. منطقه خاورمیانه ۵۳.۶%ذخایر جهان را در اختیار دارد، آمریکای لاتین با ۲۲.۴ %در رتبه بعدی واقع شد. ازسویی کمترین ذخایر نفت خام مربوط به اروپای غربی و آمریکای شمالی است. حجم ذخایر اثبات شده نفت خام در کشورهای عضو اوپک، تقریبا ۱، ۱۸۹ میلیارد بشکه بوده که معادل ۷۹.۴% کل ذخایردنیا است. کشور ونزوئلا با داشتن ۳۰۲، ۸ میلیارد بشکه در رتبه نخست دارندگان ذخایر نفت خام قرار دارد. رتبه‌های بعدی متعلق به عربستان با۲۶۶و ایران با ۱۵۵، ۶ میلیارد بشکه است.

*منابع داریم، مصارف نه!

کشورهای خاورمیانه با داشتن بش از ۵۰ درصد از منابع نفتی و ۴۳درصد از منابع گازی دنیا به ترتیب تنها۹ و ۱۴درصد مصرف میکنند. این درحالیست که اتحادیه اروپا با داشتن تنها ۱ درصد از ذخایر نفت دنیا، ۱۴ درصد از نفت دنیا را مصرف میکند. به طور مشابه اتحادیه اروپا با داشتن ۲درصد از ذخایر گاز دنیا، ۱۴درصد از گاز مصرف شده در دنیا را برعهده دارد.  ​​​​

*جایگاه ایران در صنعت پالایش نفت جهانی

علی رغم اینکه ایران یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفتی دنیا به حساب می آید اما در حوزه پالایشی عقب ماندگی محسوسی را نسبت به سایر کشورها تجربه کرده است؛ به طوری که درحال حاضر ظرفیت پالایشی دنیا حدود ۹۵ میلیون بشکه بوده، ظرفیت پالایشی ایران روزانه به ۲.۱ میلیون بشکه می‌رسد و این اعداد بیانگر سهم ۲ درصدی ایران از ظرفیت پالایشی دنیاست. آمار بیانگر این است که طی ۸ سال گذشته در مجموع یک افت ۱۱درصدی در صنعت پالایش نفت کشور رخ داده است. بدین ترتیب که از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۹ با سقوط ۲۱۴ هزار بشکه یک روند نزولی در میزان پالایش نفت خام در پالایشگاه ها کشور به ثبت رسیده است.

در این تراز کاهش تولید سهم پالایشگاه آبادان ۶۸ هزار بشکه، پالایشگاه بندرعباس ۴۸ هزار بشکه، پالایشگاه اصفهان ۴۰هزار بشکه و پالایشگاه تهران ۲۵ هزار بشکه است. همچنین این روند در پالایشگاه‌های کرمانشاه، لاوان و پالایشگاه تبریز نیز به همین روال بوده به طوری که هرکدام به ترتیب رشد منفی ۲۰۰۰ بشکه، ۱۸ هزار بشکه و  ۶۰۰۰ بشکه را تجربه کرده اند. طی این ۸ سال تنها در پالایشگاه شازند میزان تولید دو درصد افزایش داشته است.

*روش تولید

محصولات تولیدی شرکت‌های پالایشی در ایران به دو دسته «اصلی» و «ویژه» تقسیم می‌شوند.

 *محصولات اصلی : بنزین، گازوئیل، گاز مایع، نفت سفید، نفت کوره و سوخت جت

خریدار این محصولات شرکت‌های پتروشیمی با خوراک مایع، تولیدکنندگان روانکار، تولیدکنندگان قیر و صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی هستند و بر اساس قیمت فوب خلیج فارس به فروش می‌رسند.

*فرآورده‌های ویژه : شامل لوبکات، آیزوریسایکل، وکیوم باتوم، نفتا (سبک و سنگین)، انواع حلال‌ها و گوگرد

قیمت‌گذاری این محصولات توسط شرکت پالایش و پخش برمبنای قیمت فوب خلیج‌فارس به صورت ماهانه اعلام می‌شود و عمده این محصولات در بورس کالا عرضه و بر اساس عرضه و تقاضا و در صورت لزوم رقابت به فروش می‌رسند.

*عوامل موثر بر سودآوری شرکت‌های پالایشی

پنج عامل شامل قیمت نفت خام، کرک اسپرد، قیمت ارز، تخفیف خوراک و تغییرات ارزش موجودی مهم‌ترین عوامل موثر بر سودآوری شرکت‌های پالایشی در ایران هستند.

*سهم صنایع پالایشگاهی در بورس چقدر است؟

در ایران ۱۰ پالایشگاه بزرگ نفت با ظرفیت بیش از ۲/ ۲میلیون بشکه در روز فعال هستند. ۶ پالایشگاه با نمادهای «شپنا»، «شبندر»، «شتران»، «شبریز»، «شاوان» و «شراز» در بازار سرمایه ایران پذیرفته و معامله می‌شوند. همچنین سهام عمده پالایش نفت ستاره خلیج‌فارس متعلق به «تاپیکو» است.

*جایگاه شرکت ها از نظر تولید

از ۲.۶۲۳.۰۰۰ بشکه نفت ارسالی به پالایشگاه ها، ستاره خلیج فارس بیشترین سهم را در دریافت روزانه نفت دارد سپس به ترتیب شرکت های آبادان، اصفهان، بندعباس، اراک، تهران، تبریز، شیراز، لاوان و کرمانشاه در جایگاه های بعدی قرار میگیرند.